İŞ İLİŞKİSİ SONLANDIRILIRKEN İŞÇİYE ÖDENEN TAZMİNATLARIN VERGİSEL DEĞERLENDİRİLMESİ NOKTASINDA ZORUNLU VE İHTİYARİ ARABULUCULUK AYRIMI

Av. Özgür GÜL
17 Eyl
2 dakikada okunur

İş sözleşmesi feshedilen çalışanların, iş mahkemesinde dava açmadan önce, 7036 sayılı Kanun uyarınca dava açma şartı olarak zorunlu arabuluculuk müessesine başvurulması sonucu işveren tarafından işe başlatılmayan personele ödenecek işe başlatmama tazminat tutarları ile işveren ile çalışanların iş sözleşmesi feshedilmeden önce çıkış koşullarında mutabık kalınması için ihtiyari arabuluculuk müessesine başvurması halinde ödenecek tazminat tutarlarının, Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi kapsamında gelir vergisinden istisna olup olmadığı hususunda Gelir İdaresi Başkanlığı’nın özelgesi

GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI'NIN 07.06.2021 TARİH VE 64597866-120[25/1]-9209 SAYILI ÖZELGESİ

Özelgenin Amacı ve Kapsamı:

Bu özelge, bir bankanın (5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamında faaliyet gösteren bir şirket) çalışanlarıyla olan iş ilişkilerini sonlandırırken ödediği tazminatların vergi mevzuatı açısından nasıl değerlendirilmesi gerektiğini açıklamayı amaçlamaktadır. Özellikle, hem dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk müessesesi hem de iş sözleşmesi feshedilmeden önce işveren ve çalışan arasında varılan anlaşmalar sonucu (ihtiyari arabuluculuk) ödenen tazminatların gelir vergisi istisnası kapsamında olup olmadığı sorusuna cevap verilmektedir.

Temel Vergi Mevzuatı ve Tanımlamalar:

Gelir Vergisi Kanunu (GVK):
- Madde 25/1-1: Ölüm, engellilik, hastalık gibi nedenlerle ödenen tazminatlar ile yasal düzenlemeler (4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ve 4857 sayılı İş Kanunu) gereği ödenen bazı tazminatların (örneğin işe başlatmama tazminatı) gelir vergisinden müstesna olduğunu belirtir.
- Madde 25/1-7: 27.03.2018 tarihinden itibaren yürürlüğe giren bu hüküm, hizmet sözleşmesi sona erdikten sonra ödenen çeşitli tazminatları (karşılıklı sonlandırma sözleşmesi, ikale sözleşmesi, iş kaybı tazminatı, iş güvencesi tazminatı vb.) düzenler. Bu maddeye göre, bu tür tazminatların kıdem tazminatı istisnasını aşan kısmı vergilendirilir.
İş Kanunu (4857 sayılı):
- Madde 20 ve 21: Fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı iddiasıyla işe iade talebinde bulunan işçinin öncelikle arabulucuya başvurma zorunluluğunu ve işe iade kararı verilmesine rağmen işverenin işçiyi işe başlatmaması durumunda ödemekle yükümlü olduğu tazminatı düzenler.
İş Mahkemeleri Kanunu (7036 sayılı): İşçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıklarda arabuluculuğu dava şartı olarak düzenler.

Özelgedeki Değerlendirmeler ve Sonuçlar:

Zorunlu Arabuluculuk (Dava Şartı Olarak Arabuluculuk):
- Özelge, iş sözleşmesi feshedilen ve bu nedenle dava açabilmek için zorunlu olarak arabulucuya başvuran çalışanlara, arabuluculuk süreci sonunda işe başlatılmamaları halinde ödenen işe başlatmama tazminatlarının GVK'nın 25/1-1 maddesi kapsamında gelir vergisinden istisna edilebileceğini belirtmektedir. Buradaki temel gerekçe, tazminatın yasal bir zorunluluk (dava şartı olarak arabuluculuk) nedeniyle ödenmiş olması ve işe iade davası açma hakkının kullanılmasıyla ilgili olmasıdır.
İhtiyari Arabuluculuk:
- İş sözleşmesi feshedilmeden önce, işveren ve çalışan arasında çıkış koşullarında anlaşmak amacıyla yapılan ihtiyari arabuluculuk sonucunda ödenen "ek tazminatlar" için ise farklı bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu tür tazminatlar, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 21 inci maddesine göre ödenen işe başlatmama tazminatı olarak kabul edilemez. Dolayısıyla, GVK'nın 25/1-1 maddesindeki istisnadan yararlanılamaz.
- İhtiyari arabuluculuk sonucunda ödenen tazminatların, GVK'nın 25/1-7 maddesi kapsamında değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Bu madde, hizmet sözleşmesi sona erdikten sonra ödenen çeşitli tazminatları kapsamakta ve bu tazminatların kıdem tazminatı istisnasını aşan kısmının vergilendirilmesini öngörmektedir.

Sonuç ve Önem:

Bu özelge, şirketlerin (özellikle bankacılık sektöründe faaliyet gösterenlerin) çalışanlarıyla olan iş ilişkilerini sonlandırırken ödedikleri tazminatların vergi mevzuatı karşısındaki durumunu netleştirmekte ve hangi tazminatların hangi koşullarda gelir vergisinden istisna edilebileceğini açıklamaktadır. Zorunlu ve ihtiyari arabuluculuk süreçleri sonucunda ödenen tazminatlar arasındaki vergi farklılığına dikkat çekilmesi, şirketlerin vergi planlamalarını doğru yapabilmeleri ve yasal düzenlemelere uygun hareket edebilmeleri açısından önemlidir. Özellikle, ihtiyari arabuluculuk sonucunda ödenen tazminatların GVK'nın 25/1-7 maddesi kapsamında değerlendirilmesi gerektiği vurgusu, bu tür ödemelerin vergilendirilmesi konusunda şirketlere yol göstermektedir.